به گزارش تحریریه، بیشتر از یک قرن است که انسان سدها را به عنوان منبعی برای تامین انرژی الکتریسیته یا تامین آب کشاورزی احداث و مورد بهره برداری قرار می دهد. در ابتدا میزان رضایتمندی از این سازه های بزرگ دست بشر بالا بود و حتی برخی آن را نماد قدرت می دانستند و کشورها برای ساختن سدهای بزرگتر بر روی رودخانه های خروشان تر مسابقه می گذاشتند اما به تدریج اثرات مخرب سدها بر روی محیط زییست و حتی زندگی انسان ها مشخص شد.

نمونه بارز عوارض غیرقابل انکار سدها را در همین چند هفته اخیر در کشورمان شاهد بودیم به گونه ای که جلگه خوزستان به عنوان حاصلخیزترین زمین ها در ایران به خاطر ساختن چند سد و انتقال آب های سرشاخه های کارون و اروند رود به فلات مرکزی (جهت تامین مصارف آشامیدنی و صنایع بزرگ شهرهای اصفهان، یزد و قم ) خشک و نابود شدند. اعتراض های گسترده مردمی تنها گوشه ای از نارضایتی مردم نجیب خوزستان در برابر بی مبالاتی، اقدام غیرعقلانی و سرقت آب این دشت بزرگ بوده است. 

سال ها است که همان کشورهایی که در ساخت سدهای بزرگ پیشرو بودند به اشتباه خود پی برده اند و به تدریخ به دلایل زیست محیطی از احداث سدهای بیشتر تا حد امکان خودداری می کنند و حتی در صورت لزوم سدها را تخریب می کنند.

ایالات متحده به عنوان یکی از پییشروترین کشورها در امور سدسازی بیشتر از ۸۰ هزار سد بزرگ و کوچک را از بیشتر از یک قرن قبل تاکنون ساخته است و به صورت عمده برای تولید برق از آن ها بهره می برد. آمریکا در دوره های مختلف الگوی سدسازی بسیاری از کشورها و از جمله مقامات کشورمان بوده است اما روند های تازه ای در زمینه نوع نگاه به سد در این کشور به وجود آمده است. نکته اینجاست این رویکرد تازه در غرب، به دلیل نداشتن رانت مالی و سود اقتصادی چندان به مذاق مسئولان کشورمان مطلوب نبوده است و از آن سخن نمی گویند.

در آمریکا اکنون جریان ساخت سد معکوس شده است به گونه ای که هر سال تعداد کمتری از این سازه های پرخرج و پرعوارض ساخته می شود. حتی بسیاری از سدهای آمریکا که برای محیط زیست نامناسب تشخیص داده می شوند تخریب شده اند.

البته در کشورمان لابی سدسازی به علت منافع چند هزار میلیارد تومانی که برای ساخت هر سد وجود دارد مانع از اقدامی عقلانی در حفظ محیط زیست با کپی برداری از سیاست درست آمریکا می شود. حال آنکه هر مسئول و انسان دلسوز برای بشریت، حیوانات، اقلیم و زمین های ایران باید یک بار برای همیشه تصمیمی عاقلانه بگیرد و بین منافع شخصی و حفظ محیط زیست دست به انتخاب بزند.

تخریب ۱۷۰۰ سد در آمریکا

در بخش ذیل چند نمونه از اقدامات دولت آمریکا برای حفظ محیط زیست که با تخریب سدها صورت گرفته است، ارائه می شود:

از سال ۲۰۱۲ تاکنون بیشتر از ۱۷۰۰ سد در آمریکا جهت حفظ محیط زیست برچیده شده است. در سال ۲۰۲۰ نیز نزدیک به ۷۰ سد در سرتاسر آمریکا تخریب شدند تا جریان عادی در طبیعت حاصل شود.

دولت آمریکا از سال ۱۹۱۸ چهار سد بزرگ را بر روی رودخانه «کِلَمَت» با هدف تولید برق احداث کرد. البته به تدریج مشخص شد که به رغم تولید برق اما زیست جانوری منطقه مخصوصا زندگی ماهی های منطقه رو به نابودی رفته است.

فشار فعالان محیط زیست موجب شده که تخریب این چهار سد با هدف نجات ماهی‌های سالمون در دستور کار قرار بگیرد و بزرگترین پروژه حذف سدها در آمریکا آغاز شود. روند برداشتن این ۴ سد تا سال آینده تکمیل می شود. 

به نوشته تارنمای «American Rivers» برخی کارشناسان در آمریکا اعتقاد دارند حذف سدها در دوره همه گیری کرونا می تواند به احیای دوباره اقتصاد جوامع محلی هم منجر شود و سلامت ماهی، حیات وحش و رودخانه ها را به دنبال داشته باشد. 

۶۹ سد در ۲۳ ایالت های گوناگون آمریکا در سال ۲۰۲۰ حذف شدند. همچنین از مجموع بیش از ۱۷۰۰ سدی که در کمتر از یک دهه گذشته تخریب شده اند ۱۱ مورد در اوهایو، ۶ مورد در ماساچوست و ۶ مورد هم در نیویورک بوده اند.

به اعتقاد متخصصان حذف سدها نه تنها به بقای جانوران به ویژه ماهی ها کمک بسیاری کرده است بلکه موجب تامین پایدار اب سالم برای مناطق شهری و روستایی اطراف شده است.

نمونه دیگر از حذف سد در آمریکا، بزرگترین پروژه برچیدن سد بر روی رودخانه  Elwha در ایالت واشنگتن است که با هدف احیای زیستگاه ماهی ها و حیوانات صورت می گیرد.

به نوشته تارنمای «National Geographic Society» در بسیاری از مناطق جهان از آسیا تا آفریقا و آمریکای لاتین همچون یک قرن گذشته ایالات متحده، استدلال می شد که سدهای بزرگ به تولید برق کمک می کنند و مانع انتشار گازهای کلخانه ای می شوند. این در حالی است که سدهای بزرگ که در قرن بیستم ساخته شدند، آسیب های جدی فراوانی را به محط زیست وارد کرده اند.

با برداشته شدن این سدها به تدریج جانوران و ماهی ها به منطقه بازگشتند و درخت های تازه جوانه زدند. اکنون حذف سدها پذیرفته شده ترین روش برای احیای رودخانه ها و زمین های اطراف آن است.  

قبایل بومی اطراف رودخانه الوا سال ها برای حذف این سد تلاش سیاسی و اجتماعی انجام دادند و سرانجام در سال ۲۰۱۱ قادر شدند که دستور تخریب این سد بزرگ را که با خود ۲۱ میلیون مترمکعب رسوبات به همراه داشت را کسب کنند. آن ها با سوار کردن یک بیل مکانیکی بزرگ بر روی یک کشتی، خرد کردن بتن را شروع کردند و موفقیتی بزرگ را به نفع محیط زیست به دست آوردند.

پایان/